Grenzen aangeven? Welke grens? Ik voel er geen!

Grenzen aangeven

Mijn huisarts stelde dat ik burn-out was. Hij zei me dat het nummer één advies bij burn out was om te leren je grenzen aan te geven. Met je vuist op tafel kunnen slaan en ‘nee’ leren zeggen. Dit was een prima advies, alleen kon ik er niet zoveel mee omdat ik geen idee had waar mijn grenzen lagen, laat staan dat ik ze kon aangeven. Het probleem was niet zozeer dat ik geen grenzen aangaf; het probleem was dat ik geen idee had waar mijn grenzen lagen. Ik voelde ze namelijk helemaal niet.

Grenzen voelen

Dit is iets dat ik in de praktijk steeds terug zie; mensen die helemaal geen grenzen voelen. Het is niet dat ze niet weten hoe ze de grens moeten aangeven, al is dat zeker ook niet hun sterke kant. Maar om grenzen aan te geven moet je in de eerste plaats je grens kunnen voelen. Omdat ze die niet voelen, komen ze helemaal niet tot het punt van grenzen aangeven. Mijn eigen ervaring komt hierin overeen met de ervaringen van cliënten die ik spreek.

Niet willen voelen

Zo kom ik bij wat naar mijn idee de basis is van burn out kunnen raken: niet willen voelen. Om burn-out te kunnen raken moet je gedurende lange tijd over je eigen grenzen gaan. Alle signalen die je lichaam op den duur aangeeft dat die grens bereikt is, worden genegeerd. Voor de meeste mensen komt het moment van burn-out zijn vaak als een donderslag bij heldere hemel. Het lijkt plots op je pad te zijn gekomen. Toch blijkt achteraf vaak dat er al lange tijd allerlei waarschuwingssignalen zijn geweest. Deze worden echter niet opgevat als waarschuwingssignalen, maar worden weggeduwd. Precies dat wordt ook gedaan met het voelen van “moeilijke” emoties zoals angst en verdriet. Men zet als het ware een slot op het hart om dit niet te voelen waardoor het contact met zichzelf steeds verder vermindert.

Copingstretegie: wegrennen!

Vaak zie ik dat mensen dezelfde strategie hebben ontwikkeld om te leren omgaan met moeilijke gevoelens. Deze strategie is alles ver wegstoppen en zo hard mogelijk bezig blijven om niet te hoeven nadenken over moeilijke dingen of moeilijke emoties te voelen. Niet lullen maar poetsen is een mentaliteit die je bij de meeste mensen die burn out raken terug ziet. Daarom hebben ze vaak zoveel moeite om hun burn out te accepteren. Hun hele zelfbeeld, dat bestaat uit altijd de persoon zijn die alles aankan en voor iedereen klaar staat, knalt nu onderuit. Wat blijft er dan over als je niet meer die persoon bent? Als je alleen nog maar kunt zijn omdat je simpelweg niet meer in staat bent om te doen. Dit is een harde confrontatie voor velen, maar het is ook een geweldige kans om juist dat beeld van jezelf niet meer op te hangen aan wat je doet of kunt, maar gewoon aan wie jij bent. Jij bent namelijk precies goed zoals je bent, ook als je niets doet.

Weer gaan voelen

Begeleiding bij burn out is vaak gericht op efficiënter leren werken of op beter time management. Naar mijn idee is dat een verkeerde weg om te gaan. Wat je deze mensen leert is dan hoe ze nog meer op hun schouders kunnen gaan nemen. Je gaat echter niet kijken naar het waarom van het burn out raken: het niet kunnen voelen van je grenzen. Leren hoe je weer kunt voelen, de “moeilijke” emoties die er nog zitten echt aangaan en leren omgaan hiermee is volgens mij de (blijvende) weg uit burn out zijn. Dit is zeker geen gemakkelijke weg, maar het is wel de weg die je een compleet ander leven kan opleveren, kan ik uit ervaring zeggen.

Hoe dan?

Hoe ga je nu weer voelen? Dit doe je door weer in contact te komen met je lijf. Meditatie, wandelen, bewegen kunnen je hierbij helpen. Niet je hoofd volproppen met afleiding, maar juist de stilte en de leegte opzoeken. Daarin ontstaat dan ruimte. Vervolgens ga je onderzoeken waarom je ervoor kiest om niet te voelen. Dit betekent dat je op zoek gaat naar juist die gevoelens die je al die tijd probeert weg te drukken. In mijn ervaring gaat het hierbij vaak om angst en verdriet. Dit kan zijn door allerlei oorzaken. Door niet langer weg te lopen maar juist vol deze emoties aan te gaan, kun je een nieuwe strategie ontwikkelen om met moeilijke emoties om te gaan. De principes uit mindfulness en de Acceptance and Commitment Therapy kunnen hier enorm helpend bij zijn. Zij bieden praktische handvatten hoe je kunt omgaan met de emoties en de bijbehorende gedachten. Deze gedachten zijn er, de emoties zijn er en je hoeft ze niet weg te drukken. Je hoeft ze ook niet te vervangen door positieve gedachten, want dit blijkt in de praktijk vaak niet te werken. Je gaat leren accepteren wat je voelt en denkt, je gaat het leren begrijpen en je gaat hiermee leren omgaan. Je hoeft dan niet meer weg te rennen maar kunt contact maken met jezelf. Je zult dan ook merken dat die emoties of gedachten hevig kunnen zijn, maar dat dit ook altijd weer wegzakt. Je angst voor de emoties of gedachten is vaak heftiger dan de emoties of gedachten zelf blijken te zijn.

En dan is ie daar: de grens!

En dan ineens ga je je bewust worden van de signalen die je lichaam je geeft om aan te geven dat jouw grens bereikt is of overschreden wordt. Bij de een is dit hoofdpijn, bij de ander een zoemend gevoel in het hoofd of druk achter de ogen. Voor iedereen kan dit anders zijn. Feit is dat je lichaam je duidelijke signalen geeft. Dat vervelende gevoel in je buik tijdens een gesprek waarbij de ander over je grenzen gaat, dat drukkende gevoel in je hoofd terwijl je nog even af wilt maken wat voor jouw gevoel echt niet meer kan wachten. Dit zijn signalen om je te helpen. Zodra je je bewust bent van deze signalen kun je naar de volgende stap, je grenzen aangeven. Dit blijkt in de praktijk een even moeilijke stap voor velen. Iemand die nooit eerder grenzen aangegeven heeft, heeft hierdoor bijvoorbeeld bepaalde verwachtingen gecreëerd bij anderen. Het idee om niet meer te voldoen aan (jouw idee van) de verwachtingen van anderen is voor veel mensen een belemmering in het aangeven van grenzen. Dit is dan ook een volgende stap in je weg naar volledig herstel.

Aan de slag!

Eerst op zoek naar je grenzen voelen en dan naar je grenzen aangeven. Op het moment dat je je grens echt voelt, zal het steeds lastiger zijn om die te negeren. Hoe meer je in contact staat met jezelf en hoe meer je van jezelf houdt, hoe minder nonsens je zult tolereren. Je gaat met respect voor jezelf en voor de ander je eigen pad volgen. Over het grenzen aangeven, de angst voor afwijzing en de weg naar leven vanuit je hart in plaats van angst, kun je meer lezen in het volgend blog.