Prikkelkans of prikkeluitdaging?

Intense kinderen

Terwijl ik meeliep met de kerstwandeling keek ik glimlachend om me heen naar alle kinderen. Het was een kerstwandeling van de voltijds HB-school van mijn dochters en de bijbehorende reguliere school. Mijn glimlach werd veroorzaakt door de sensitieve begaafde kinderen die ik aan alle kanten om me heen zag stuiteren. Ik kon de sensitieve begaafde kinderen er zo tussenuit halen. Het waren duidelijk de meest intense en ook aanwezige kinderen die zichtbaar alle prikkels intens opnamen en verwerkten. De lichtjes, het buiten zijn in het donker, het zoeken naar de kerstfiguren, de lekkere hapjes; alles werd even intens beleefd en dit is duidelijk zichtbaar en hoorbaar. Daar spelen de overprikkelbaarheden een grote rol in.

Dat sensitieve en/of begaafde kinderen intense kinderen zijn, zullen alle ouders kunnen beamen. Het stereotype beeld van het brave, druk studerende kind met zijn neus in de boeken is een beeld dat ik maar zelden ben tegengekomen in de praktijk. De overexcitabilities, ook wel intensiteiten, prikkelgevoeligheden of overprikkelbaarheden genoemd (bij gebrek aan een echt duidelijke Nederlandse vertaling) geven een verhelderend inzicht in de intense prikkelverwerking van deze kinderen. De overexcitabilities komen voort uit de positieve desintegratietheorie van prof. Dabrowski. Ieder mens heeft overexcitabilties in meer of mindere mate. Het zijn gebieden waarop je prikkelgevoelig ofwel prikkelbaar bent. Bij sensitieve en/of begaafde kinderen/personen zien we vaak minimaal één maar vaak meer overprikkelbaarheden sterk aanwezig. Volgens prof. Dabrwoski speelt de mate waarin je de overexcitabilities kunt kanaliseren een rol bij je persoonlijkheidsontwikkeling en de mogelijkheid tot groei daarin.

Overprikkeling

Veel van de problemen die gezien worden bij begaafdheid/sensitiviteit kunnen worden terug geleid naar overprikkeling of onderprikkeling. Coaching is er dan ook vaak op gericht de balans te vinden tussen onderprikkeling, voldoende prikkeling en overprikkeling. 

De overprikkelbaarheden zijn er op vijf gebieden en geven alle vijf mooie kansen om voluit te kunnen genieten van het leven. Het zijn zogezegd prikkelkansen: kansen om jezelf te prikkelen. Prikkeling op deze gebieden voelt fijn voor de mensen met een overprikkelbaarheid op dit gebied. Wanneer er echter een disbalans is, kunnen ze leiden tot overprikkeling die zich op diverse manieren kan uiten. Dit noemen we prikkeluitdagingen. Begeleiding op dit gebied bestaat uit het inzicht creëren in de overprikkelbaarheden, het ontdekken hoe ze ingezet kunnen worden als kansen en het leren hoe om te gaan met de prikkeluitdagingen. Het is dus nooit de bedoeling om de overprikkelbaarheden af te leren maar juist om ze te leren kanaliseren.

Vijf overprikkelbaarheden

De overprikkelbaarheden zijn er op vijf gebieden. Ik zal ze kort omschrijven met hierbij zowel enkele van de kansen als enkele van de prikkeluitdagingen:

• Emotioneel:
  • prikkelkansen: hoogsensitiviteit, intense en complexe emoties, sterk inlevingsvermogen, sterke gehechtheid
  • prikkeluitdaging: angsten, psychosomatische klachten (buikpijn, hoofdpijn), schuldgevoelens, eenzaamheid
•  psychomotorisch:
  • prikkelkansen: capaciteit om actief en energiek te zijn, , competitief, gedreven, snel in alles
  • prikkeluitdaging: tics, hyperactief gedrag, impulsief, workaholic of clowneskgedrag
• intellectueel:
  • prikkelkansen: intellectuele honger (bij interesse), nieuwsgierig, kritisch denken,analytisch sterk, scherp observatievermogen
  • prikkeluitdaging: doorslaand perfectionisme, overmatig kritisch naar zichzelf en naar anderen (betweter)
• beeldend:
  • prikkelkansen: creatief denkvermogen, poëtisch taalgebruik, magisch denken, fantasievol
  • prikkeluitdaging: angsten, moeite met onderscheid realiteit en fantasie, nachtmerries
• zintuiglijk:
  • prikkelkansen: sterk kunnen genieten van zintuiglijke waarnemingen zoals muziek, de natuur, sensorische materialen, films, kunnen genieten van in de belangstelling staan zoals bij optredens of presentaties.
  • prikkeluitdaging: sterk gericht zijn op zichzelf en eigen behoeftebevrediging, heel veel aandacht willen, sterke geprikkeldheid van onder andere de huid (labeltjes, draadjes in sokken etc.)

Overprikkelbaarheden in de praktijk

Wat merk je nu van die overprikkelbaarheden? En hoe kan inzicht hierin je helpen om fijner in je vel te komen zitten? Voor mijzelf was het moment waarop ik leerde over de overprikkelbaarheden het moment dat ik mezelf eindelijk écht begreep. Ik herken veel in alle uitdagingen en kansen. Ik herken ook veel in de intensiteit. Mijn hele leven heb ik al snel het gevoel ’too much’ te zijn. Het is echter hoe ik ben en niet hoe ik doe, dus hier zat een flinke worsteling in voor mij.

Wat merk je aan mij bijvoorbeeld? De psychomotorische OE merk je bij mij onder andere aan mijn enorme gedrevenheid en het snelle praten. Hoe vaak ik de zin: “Goh, jij praat wel snel, hè.” al gehoord heb? Ontelbaar.. Maar het gekke is dat ik voor mijzelf natuurlijk gewoon normaal praat. Het is hetzelfde als horen dat je wel vreemd ademt of zo. Het gaat bij mij van nature zo snel. Het betekent dat ik het in presentaties of trainingen altijd even aangeef zodat mensen mij erop kunnen attenderen als ik te snel ga. Dit is met name zo als ik erg enthousiast word en laat ik nu enorm enthousiast zijn over en in mijn trainingen. Nu ik weet waar het door veroorzaakt wordt en ik het begrijp, voel ik me niet meer aangevallen als ik gevraagd word minder snel te praten. De uitdaging bij deze overprikkelbaarheid is voor mij op tijd op de rem trappen en mezelf niet voorbij rennen.

De emotionele overprikkelbaarheid merk ik aan mijn sterk empathisch vermogen, de diepe gehechtheid en mijn intense emotionele beleving. De uitdagingen heb ik lange tijd ervaren in het eenzaam zijn, nét niet echt aansluiting vinden, zoeken naar verbinding en angstig zijn. Ik kan op dit moment zeggen dat deze uitdagingen geen grote rol meer spelen in mijn leven doordat ik echt weet wie ik ben en mezelf volledig geaccepteerd heb. Inclusief alle vreemde en rare kantjes..

De beeldende overprikkelbaarheid merk ik aan mijn creatieve denkvermogen. Methodieken bedenken, materialen ontwikkelen, websites bouwen, folders maken etc. Noem het maar op, ik vind het allemaal geweldig. Mijn prikkeluitdaging ligt hierbij in mijn zeer sterke verbeeldingsvermogen, waardoor ik alles wat mis kan gaan letterlijk voor mijn geestesoog zie gebeuren. In mijn jongere jaren resulteerde deze overprikkelbaarheid vaak in zeer intense nachtmerries, angsten en vermijdingsgedrag. 

De intellectuele prikkelkans zit voor mij in mijn grote leerhonger. De onderwerpen die mij interesseren kan ik echt tot op de bodem uitzoeken. Ik voel me nog steeds als een kind in een snoepwinkel als ik de bibliotheek in stap. Ik kan me echt onderdompelen in een onderwerp en het gevoel hebben dat ik een boek het liefst zo direct in mijn hoofd zou willen planten. De uitdaging zit voor mij bij deze overprikkelbaarheid in perfectionisme en overmatig kritisch zijn naar met name mezelf. Inmiddels kan ik mijn perfectionisme voor me laten werken doordat ik geleerd heb hiermee om te gaan. 

De zintuiglijke of sensuele overprikkelbaarheid merk ik vooral in mijn intense zintuiglijke beleving. Ik kan diep ontroerd raken van een prachtige lucht of in de natuur zijn. Daarnaast geniet ik van heerlijk zachte stofjes op mijn huid, een mooi muziekstuk of een ontroerende film. Ik ben iemand die het heerlijk vind om presentaties of trainingen te geven en voor een groep te staan. De prikkeluitdaging zit hem voor mij in het op tijd zorgen dat ik alle prikkels wel kan verwerken. Even een korte meditatie, even pas op de plaats is hierbij voor mij heel belangrijk. Anders gaan de prikkels me overweldigen en raak ik er juist van overprikkeld.

 Balans

Al deze overprikkelbaarheden werken op elkaar in. Zo kan een emotionele overprikkeling bijvoorbeeld door een verhuizing zorgen voor een veel snellere zintuiglijke overprikkeling. Een meisje in begeleiding kon bijvoorbeeld gedurende een verhuizing en overstap naar een andere school ineens bijna geen een kledingstuk meer verdragen. Een gebrek aan prikkeling of een teveel aan prikkeling op het ene gebied heeft vaak direct effect op een ander gebied. Om die reden is het zo belangrijk om eerst goed inzicht te krijgen in alle overprikkelbaarheden. Want die jongen die de klas constant op stelten zet en richting ADHD-diagnose gaat, zou zomaar zwaar intellectueel onderprikkeld kunnen zijn. Dat meisje dat constant afgeleid raakt door alle prikkels in de klas, zou zomaar emotioneel overprikkeld kunnen zijn doordat ze (nog) geen veiligheid ervaart in de klas. En de overprikkelbaarheden blijven je hele leven bij je. Ook bij volwassenen is inzicht in de overprikkelbaarheden om die reden belangrijk.

Misdiagnoses voorkomen

Ik heb in de praktijk veel misdiagnoses voorbij zien komen die terug te leiden waren naar de overexcitabilities. Een sterke psychomotorische overprikkeling heeft veel raakvlakken met kenmerken van ADHD. Een sterke zintuiglijke overprikkeling heeft veel kenmerken die lijken op autisme. Het grote verschil tussen kenmerken van ADHD of autisme en de prikkeluitdagingen is dat de kenmerken van ADHD of autisme er altijd zijn en die prikkeluitdagingen slechts op momenten of in periodes. ADHD of autisme kun je niet ‘uitzetten’. Daarom is het zo belangrijk dat de overprikkelbaarheden meer bekendheid krijgen. Ik heb meerdere kinderen gezien waarbij medicatie geadviseerd werd en er uiteindelijk door andere aanpassingen een heel ander kind tevoorschijn kwam. Dus hierbij wil ik een lans breken voor al die kinderen en volwassenen met sterk aanwezige overprikkelbaarheden: je bent niet ’too much!’Je bent precies goed zoals je bent. Zodra je leert hoe je om kunt gaan met jouw prikkelkansen en prikkeluitdagingen kun je juist intenser genieten van het leven. De overprikkelbaarheden zijn dan een kadootje. Dit gun ik al die intense kinderen en volwassenen!