Prikkels
Er zijn meerdere gebieden waarop je een prikkelgevoeligheid of wel overprikkelbaarheid kunt hebben. De zintuiglijke prikkelgevoeligheid is daar de meest bekende van. Veel ouders en leerkrachten weten inmiddels dat je zintuiglijk overprikkeld kunt raken. De vele koptelefoons en studybuddies die tegenwoordig in de klas zichtbaar zijn, zijn daar een duidelijk voorbeeld van. Dit zijn hulpmaterialen om overprikkeling te verminderen of voorkomen. Iets minder bekend, maar ook steeds bekender aan het worden is zintuiglijke onderprikkeling. In de klas zien we steeds vaker tangles, fidgetcubes en wiebelkussens. Dit zijn zintuiglijk prikkelende materialen. We weten dus inmiddels steeds meer over prikkels en prikkelverwerking. Het boek ‘Wiebelen en friemelen’ heeft daar voor veel ouders en leerkrachten bij geholpen. Er zijn echter veel meer prikkels dan alleen de zintuiglijke prikkels en dus ook meer gebieden waarop je overprikkeld en onderprikkeld kunt raken met allerlei gedragingen tot gevolg.
Vijf gebieden van overprikkelbaarheden
Binnen de theorie over positieve desintegratie van prof. Dabrowski onderscheidt hij vijf gebieden waarop mensen overprikkelbaar zijn: emotioneel, intellectueel, beeldend, sensorisch en psychomotorisch. Om deze theorie meer toegankelijk te maken voor kinderen heb ik die vijf gebieden vertaald naar vijf draakjes: de Intenso’s. De draakjes bezitten de kenmerken van de vijf overprikkelbaarheden. Door aan te sluiten bij de belevingswereld van kinderen kunnen zij meer inzicht krijgen in hun eigen overprikkelbaarheid. Maar wat wordt er nu eigenlijk bedoeld met ‘overprikkelbaarheid’?
Wat zijn nu eigenlijk overprikkelbaarheden?
De zogenaamde overprikkelbaarheden – ook bekend onder de Engelse term ‘over excitabilities’ – betreffen een sterk verhoogde of meer dan gemiddelde responsiviteit van het centrale zenuwstelsel op stimuli. Er zijn vijf verschillende overprikkelbaarheden die zich elk al op jonge leeftijd herkenbaar manifesteren. Dabrowski noemde deze overprikkelbaarheden ook wel ‘een tragische gave’ . De levensweg van mensen met overprikkelbaarheden is er zelden een zonder kuilen en hobbels, en overprikkelbaarheden gaan vaak gepaard met een complexe, intense, veelzijdige realiteitservaring die niet zelden tot innerlijke conflicten leidt. De intense beleving kan gepaard gaan met een potentie tot grote hoogtepunten en diepe dalen, tot grootse creatieve en maatschappelijke prestaties maar ook tot heftige interne conflicten en stress.
Bron: http://www.positievedesintegratie.nl
Iemand reageert dus sterker of meer dan gemiddeld op stimuli op de vijf verschillende gebieden. Iedereen heeft één of meer overprikkelbaarheden; zij het dat ze bij de een sterker aanwezig zijn dan bij de ander. Bij hoogsensitiviteit en (hoog)begaafdheid zien we vaker sterk aanwezige overprikkelbaarheden. Met name de emotionele, intellectuele en beeldende overprikkelbaarheid zien we vaak sterk aanwezig. Dit zijn ook de overprikkelbaarheden die kunnen leiden tot een groter ontwikkelingspotentieel. Het leren omgaan met je overprikkelbaarheden en het leren ze te kanaliseren speelt een belangrijke rol bij je persoonlijke ontwikkeling. Dit is de reden dat ik ze vertaald heb naar de Intenso’s om zo kinderen al op jongere leeftijd handvatten aan te reiken om met hun overprikkelbaarheden om te gaan. Maar om te leren hoe je ermee om moet gaan, moet je eerst weten dat je ze hebt! Dat is waarom ik de gesprekskaartjes heb ontwikkeld. Hiermee kun je met kinderen in gesprek over hun overprikkelbaarheden. Deze week stel ik iedere dag van de week een Intenso aan je voor zodat jullie ze kunnen leren kennen. Vandaag begin ik met Zinto; zij staat symbool voor de sensorische/zintuiglijke overprikkelbaarheid.
Zinto
Zinto is het oranje draakje van de Intenso vijfling. In het kinderboek komen de kenmerken van Zinto naar voren, als ook de interactie tussen Zinto en haar broers en zussen. Maar wat zijn nu dan die kenmerken van de zintuiglijke prikkelgevoeligheid? Hiervoor heb ik de vragenlijst OEQ-II vrij vertaald naar gesprekskaartjes voor kinderen. Ik zal de kenmerken opnoemen:
- Ik kan sterk reageren op het spelen met klei, zand en water
- Ik ben goed in het opmerken van verschillen in wat ik proef en ruik
- Ik voel muziek in mijn hele lijf en mijn hele lijf reageert op muziek
- Ik kan helemaal meegezogen worden in het kijken naar kunst of films
- Ik kan genieten van alle verschillende kleuren en geluiden
- Ik houd niet van hard lawaai of van dingen die vervelend aanvoelen op mijn huid
- Ik ben dol op het luisteren naar geluiden uit de natuur
- Ik kan sommige smaken intens lekker of vies vinden
- Ik kan intens genieten van de natuur, zoals de zonsondergang of mooie wolken
- Ik voel en friemel graag aan dingen die ik prettig vind aanvoelen
Meer dan zintuiglijke prikkels
Zoals je kunt zien in de opsomming is een sensorische overprikkelbaarheid veel meer dan alleen een sterke zintuiglijke waarneming. Zien, horen, aanraken en aangeraakt worden, proeven, beelden, muziek, objecten en kunstbeleving geven een heftige en rijke zintuiglijke reactie. In het middelpunt van de aandacht staan kan als prettig worden ervaren. Bij emotionele spanning kan er sprake zijn van een verlaagde irritatiegrens, concentratieproblemen en impulsiviteit. Er wordt bij emotionele spanning vaak een gerichtheid op zichzelf waargenomen: prinsen en prinsessengedrag. Het kan ook zorgen voor een soort “rupsje nooit genoeg”-gedrag; sterk gericht zijn op behoeftebevrediging zoals lekker eten en shoppen.
In de praktijk
In de praktijk heb ik hier een aantal duidelijke voorbeelden van mogen zien. Een meisje van acht jaar dat ging verhuizen, zowel van huis als van school. Het meisje is altijd wel licht zintuiglijk prikkelgevoelig geweest, maar nu de verhuizing steeds dichterbij komt, lijkt dit wel veel sterker te worden. Het is zelfs zo dat op den duur eigenlijk nog maar twee kledingstukken draaglijk aanvoelen voor haar, tot grote frustratie van haar moeder die niet begrijpt waar dit ineens vandaan komt. Een ander meisje van tien jaar verandert dermate in gedrag bij emotionele spanning dat haar ouders denken aan autisme. Ze is immers sterk op zichzelf gericht en lijkt zich niet in te kunnen leven in anderen. Op andere momenten echter is het juist een heel gevoelig en zorgzaam meisje dat sterk empathisch gedrag laat zien. Een jongen van zeven jaar kan intens genieten van lekker eten; hij geniet als een echte fijnproever van alle heerlijke smaken die er zijn. Bij emotionele spanning lukt het hem echter niet meer om op de rem te trappen en vinden zijn ouders regelmatig de verpakkingen van allerlei eten onder zijn bed en op andere verstopplekken.
Mijn eigen ervaring
Ik heb een hoop Zinto’s in me. Ik kan intens genieten van mooie kleuren. Een regenboog maakt mij als een kind zo blij. Maar ook mooie wolken, een zonsondergang of de natuur kan me ontroeren. Muziek de me raakt, raakt me dan ook diep. Mijn favoriete liedjes zoals Pia Douwes met ‘Mijn leven is van mij’, Willemijn Verkaik met ‘Ik lach om zwaartekracht’ en Barbra Streisand (ik weet het, guilty pleasure) met ‘Where is it written’ zijn allemaal liedjes die ik niet moet luisteren terwijl ik probeer mijn oogmake up aan te brengen.. Ze lijken wel recht in mijn hart binnen te komen. Ik kan intens genieten van mijn Zinto’s. Ik kan echter ook echt hartstikke overprikkeld raken door mijn Zinto’s. Dit vertaalt zich bij mij in geïrriteerdheid en de neiging om te gaan snaaien. Door het te herkennen kan ik kiezen hoe ik ermee omga. Mediteren of toch maar die reep Milka.. 😉 Door mijn Zinto’s te kennen en herkennen kan ik ze beter kanaliseren. Zo kan ik ervoor kiezen om even een rustmoment te pakken in een druk pretpark of tussen veel afspraken door tijd voor mezelf alleen in te plannen. Dit is wat ik kinderen nu ook leer met de Intenso’s. Zoals je leest hangt veel nauw samen met de emotionele overprikkelbaarheid. Morgen stelt dan ook Voelo zich graag aan jullie voor.
